Murlun newydd yn dod i’r Rhyl

Mae artistiaid wrthi’n rhoi’r cyffyrddiadau olaf i furlun trawiadol newydd fydd yn ymddangos ar hyd amddiffynfeydd arfordirol y Rhyl – teyrnged weledol bwerus i adfywio parhaus y dref.

Dan arweiniad yr artist a’r hwylusydd Ffion Pritchard, estynwyd gwahoddiad i bobl greadigol o bob cwr o Sir Ddinbych i gyfrannu at ymgyrch Ein Rhyl.

Wedi’i gefnogi gan Fwrdd Cymdogaeth y Rhyl – cydweithfa annibynnol sy’n cynnwys trigolion, perchnogion busnesau, gwleidyddion, swyddogion y cyngor, sefydliadau llawr gwlad a Balfour Beatty, nod y murlun yw arddangos calon a threftadaeth y dref glan môr, gan adael etifeddiaeth barhaol i genedlaethau’r dyfodol.

“Mae’r ymateb wedi bod yn anhygoel,” meddai Ffion, o Fangor.

“’Da ni wedi gweithio gydag ystod eang o grwpiau cymunedol anhygoel ac wedi gweld faint o greadigrwydd a balchder sydd yma.

“O bobl ifanc i drigolion hŷn, mae gan bawb rywbeth gwerthfawr i’w rannu. Mae’r prosiect wedi dod â phobl ynghyd mewn ffordd bwerus, sy’n caniatáu iddyn nhw fynegi eu gweledigaeth o’r Rhyl – beth mae’n ei olygu iddyn nhw, y gorffennol a’r dyfodol. Mae wedi bod yn bleser gallu helpu i arwain y broses honno.”

Bydd y murlun yn ymestyn dros hyd at 60 o unedau ac yn cael ei argraffu ar ddeunyddiau gwydn fel alwminiwm.

Ochr yn ochr â'r prif osodiad, mae gweithdai gydag ysgolion lleol, grwpiau ieuenctid a theuluoedd wedi helpu i lunio murlun bywiog sy'n adlewyrchu gorffennol, presennol a dyfodol y Rhyl.

Dywedodd Craig Sparrow, Cadeirydd Bwrdd Cymdogaeth y Rhyl: “Rydym yn hynod ddiolchgar am yr ymroddiad a'r creadigrwydd sydd wedi mynd i'r prosiect hwn. Mae wedi bod yn wych gweld y gymuned yn dod at ei gilydd, o grwpiau’r trydydd sector i artistiaid unigol, mae pawb wedi chwarae rhan.

“Mae prosiectau fel hyn yn dangos faint o dalent sydd yn y Rhyl, a sut y gall celf helpu i fynegi ein hanesion mewn ffordd ystyrlon a pharhaol. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weld y murlun gorffenedig.

“Fe fydd yn rhywbeth y gallwn fod yn falch ohono ac yn arddangos y gorau o'r Rhyl, i drigolion ac ymwelwyr.”

Mae cyfranogwyr wedi cynnwys Ysgol Tir Morfa, Prosiect Pobl Ifanc Gorllewin y Rhyl, Ieuenctid LHDT Viva Cymru, Brighter Futures, Willow Collective, Ysgol Bryn Hedydd, a theuluoedd drwy weithdai yn llyfrgell y dref. Bydd y prosiect yn cael ei gwblhau fis Awst.

Gan weithio ar ran Cyngor Sir Dinbych, roedd ailddatblygiad Balfour Beatty o Barêd y Dwyrain yn cynnwys cael gwared ar yr hen bromenâd a'r morgloddiau, lledu a chodi'r promenâd newydd i wella mynediad i gerddwyr a beicwyr, ac adeiladu wal gynnal concrit i leihau'r risg o lifogydd — gan amddiffyn dros 600 o eiddo yng Nghanol y Rhyl.

Natur ar garreg y drws yn eich cymuned

Mae safleoedd natur newydd yn dod yn fyw yng nghanol cymunedau Sir Ddinbych wrth i’r dyddiau ddod yn gynhesach ac yn hirach.

Yn 2024 cafodd pedair ardal natur gymunedol newydd eu creu ar draws y sir i ddarparu cynefinoedd cryfach ar gyfer natur a lle i gymunedau lleol fwynhau hyfrydwch yr awyr agored.

Mae’n hawdd iawn dod o hyd i’r rhain i gyd wrth fynd am dro ac yma fe gewch gipolwg ar yr hyn sydd gan bob safle i’w gynnig i’r rhai sy’n hoff o fyd natur.

Fe dorchodd disgyblion Ysgol Henllan eu llewys i helpu i greu darn o hanes byd natur ar gyfer eu pentref.

Yn nythu ar dir y tu ôl i Ffordd Meifod, cafodd ardal Natur Gymunedol Henllan ei chreu gyda chymorth y disgyblion ochr yn ochr â cheidwaid Gwasanaeth Cefn Gwlad Sir Ddinbych.

Fe fu’r disgyblion yn brysur yn palu gan helpu i blannu dros 1,700 o goed ar y safle. Hefyd cafodd llwybrau troed newydd eu creu, pwll, dolydd blodau gwyllt, man hamdden ac ardal bicnic, lloches i drychfilod (hynny yw “banc gwenyn”) ac ystafell ddosbarth awyr agored.

Mae ceidwaid cefn gwlad hefyd yn defnyddio techneg unigryw ar y safle i ddiogelu a chryfhau’r coed sy’n tyfu.

Defnyddiwyd cnu yn lle tomwellt o amgylch y coed gan ei fod yn cynnig ffordd fwy eco-gyfeillgar a charbon niwtral o gefnogi’r gwaith yn Henllan. Gallwch weld ardaloedd wedi eu gorchuddio gyda chnu o hyd sy’n helpu i ryddhau nitrogen i’r pridd gan ei fod yn pydru ac yn cadw lleithder yn dda yn y pridd o amgylch y coed.

I lawr y ffordd ar gyrion Llanelwy mae ardal natur gymunedol arall yn tyfu’n gryf.

O ganlyniad i gefnogaeth timau ieuenctid clwb pêl-droed y ddinas a Grŵp Gofal Elwy, mae Ardal Natur Gymunedol Glan Elwy yn gartref i bron i 2,000 o goed ar y safle. Mae’r ardal yn darparu ardaloedd cynefin cryfach i natur elwa ohonynt yn ogystal ag ardaloedd cymunedol i drigolion hen ac ifanc eu mwynhau a dysgu gan fywyd gwyllt lleol.

Mae’r ardal wedi ei lleoli ar hyd Afon Elwy a gallwch archwilio bywyd gwyllt yr ardal drwy gamu ar y llwyfan gwylio wrth y tir, mae yna lawer o anifeiliaid yn byw yma y gallwch gael cipolwg arnynt.

Fe helpodd Ysgol Bryn Hedydd Y Rhyl i roi bywyd newydd i Ardal Natur Gymunedol Llys Brenig.

Mae’r ardal wedi ei lleoli ger Ffordd Parc Elan ac fe helpodd y disgyblion, gyda chymorth y ceidwaid cefn gwlad, i blannu 1,885 o goed, cymysgedd o’r rhywogaethau llydanddail cynhenid sy’n briodol ar gyfer yr amodau lleol.

Roedd y perl hwn yng nghanol cymuned brysur hefyd yn cynnwys creu pwll a gwlyptir i gefnogi bywyd gwyllt, gosod ffensys newydd o amgylch y pwll ac o amgylch ffiniau’r safle a chreu llwybrau troed a gosod meinciau er mwyn galluogi pobl leol i gysylltu â natur ar garreg y drws.

Wrth ymweld heddiw fe allech chi weld cyfeillion pluog sydd eisoes yn mwynhau’r ardal newydd.

Ac mae ardal natur gymunedol fach gyda chalon fawr i’w gweld y tu allan i Glocaenog.

Yn Ardal Natur Gymunedol Clocaenog cafodd 18 o goed o wahanol rywogaethau eu plannu ar y safle, gyda phedair coeden ffrwythau a gwrychoedd terfyn.

Roedd gwaith arall ar y tir yn cynnwys gosod llwybr troed, ffensys a giât mynediad, dwy fainc, un bwrdd picnic a chreu ardal bwll, gan ei wneud y lle perffaith i wylio’r bywyd gwyllt yn mynd heibio yr haf hwn, yn arbennig gan fod blodau gwyllt lliwgar a blannwyd yn dechrau ymddangos.

Mae’r gwaith ar Ardaloedd Natur Cymunedol yn ystod 2024 a 2025 ochr yn ochr â gwaith creu coetiroedd mewn ysgolion ar hyd a lled y sir wedi cael cyllid o grant gwerth £800,000 gan Lywodraeth y DU drwy Gronfa Ffyniant Gyffredin y DU.

Caiff yr holl ardaloedd natur cymunedol eu datblygu i greu cynefin cryfach sy’n llawn rhywogaethau i natur elwa ohonynt yn ogystal ag ardal i ddisgyblion ysgol lleol a phreswylwyr ei fwynhau ac i ddysgu am y bywyd gwyllt sy’n ymweld â’r tir.

Mae’r ardaloedd hyn hefyd yn dod â manteision eraill gan gynnwys gwella ansawdd yr aer, oeri gwres trefol a chyfleoedd i gefnogi lles corfforol a meddyliol.

Hyfforddiant Cerbydau Trydan mewnol yn hwb i effeithlonrwydd

Mae rhaglen fewnol o hyfforddiant i yrwyr yn helpu cannoedd o aelodau staff i groesawu cerbydau nad ydyn nhw’n defnyddio tanwydd ffosil.

Mae rhaglen hyfforddiant Fflyd Cerbydau Trydan Cyngor Sir Ddinbych wedi hyfforddi dros 500 o aelodau staff hyd yma.

Mae fflyd y Cyngor yn parhau i gael ei thrawsnewid i ddefnyddio cerbydau nad ydyn nhw’n gollwng unrhyw allyriadau drwy’r beipen fwg, er mwyn helpu lleihau allyriadau carbon i fynd i’r afael â’r argyfwng Hinsawdd a Natur a gyhoeddwyd gan yr awdurdod lleol yn 2019.

O’i gymharu â holl awdurdodau lleol Cymru, mae gan y Cyngor un o’r cyfrannau uchaf o gerbydau heb allyriadau (ZEVs) fel canran o’u fflyd, sef dros 20 y cant.

I gefnogi’r trawsnewid, lluniodd y Tîm Fflyd becyn hyfforddiant Cerbydau Trydan i holl aelodau staff y Cyngor a fyddai angen defnyddio cerbydau trydan yn ystod oriau gwaith, er mwyn eu helpu i yrru’r cerbydau’n ddiogel ac yn effeithlon.

Mae’r hyfforddiant mewnol yn cynnwys:

• Sut i ddefnyddio’r isadeiledd gwefru Cerbydau Trydan yn ddiogel ac yn effeithlon
• Defnydd effeithlon o systemau brecio atgynhyrchiol
• Dewis y ‘dull gyrru’ cywir ar gyfer amrywiol amodau / llwythi

Mae yna bedair lefel o gymhwyster ar gael i’r staff (mae’r hyfforddiant wedi cael ardystiad CBTM 1877):

• Lefel 1 Efydd – Ceir a faniau bychain
• Lefel 2 Arian – Fel lefel 1 + LGVs fel cerbydau ailgylchu gwastraff
• Lefel 3 Aur – Fel lefel 2 + Bysiau a Pheiriannau
• Lefel 4 Platinwm – Fel lefel 3 + Cymhwyster hyfforddwr

Eglurodd Martin Griffiths, Swyddog Arweiniol Symudedd y Fflyd, Cyngor Sir Ddinbych: “Fel rhan o strategaeth Newid Hinsawdd ac Adfer Natur y Cyngor, rydym wedi ymrwymo i leihau allyriadau carbon ar draws yr awdurdod lleol, sy’n cynnwys ein Fflyd.

“Wrth i’n cerbydau sy’n defnyddio tanwydd ffosil gyrraedd diwedd eu hoes, rydym wedi bod yn cyflwyno rhai trydan, gyda chefnogaeth sylweddol gan adrannau Llywodraethau Cymru a’r DU, er mwyn ein helpu i gwtogi ar yr allyriadau a gynhyrchir yn ogystal â lleihau ein costau hirdymor o ran milltiroedd a chynnal a chadw ar draws yr holl wasanaethau y mae ein Fflyd yn eu cyflenwi.”

Meddai David Baker, Uwch Swyddog Hyfforddi ac Asesu Gyrwyr,  “Rhan allweddol o hyn yw helpu staff i ddysgu mwy am effeithiau cadarnhaol Cerbydau Trydan ar deithio a’r amgylchedd a’u hyfforddi i wneud y mwyaf o’r offer hyn.

“Mae ein hyfforddwr mewnol yn eu helpu i ddeall sut mae brecio atgynhyrchiol yn gweithio er mwyn ehangu amrediad a thraul gonfensiynol ar freciau arferol. Maen nhw’n edrych ar sut i yrru’n fwy llyfn er mwyn peidio â chyflymu’n galed, sy’n effeithio perfformiad y batri.

“Gall yr elfennau eraill a addysgir gynnwys sut i gynllunio taith er mwyn defnyddio’r cerbyd yn effeithiol, dod i arfer â throrym sydyn y cerbydau er mwyn gyrru’n ddiogel, a bod yn fwy ymwybodol o’u hamgylchiadau yn sgil distawrwydd Cerbydau Trydan.

“I bob pwrpas, mae’r hyfforddiant yn helpu’r aelodau staff i wneud y mwyaf o allu’r ceir hyn er mwyn eu gwneud yn fwy effeithlon a lleihau costau hirdymor. Mae hefyd yn helpu aelodau staff unigol i wneud eu penderfyniadau eu hunain ynglŷn â defnyddio cerbydau trydan yn eu bywyd personol.”

Mae llwyddiant hyfforddiant Cerbydau Trydan mewnol y Tîm Fflyd wedi dal sylw awdurdodau lleol eraill Cymru sy’n ceisio lleihau allyriadau carbon eu cerbydau eu hunain.

Ychwanegodd Martin: “Rydym yn rhannu ein harferion da a’n profiadau gyda Chynghorau a Chyrff Sector Cyhoeddus eraill Cymru er mwyn eu helpu hwythau i bontio i ddefnyddio cerbydau heb allyriadau.

 “Mae gallu cynnal yr hyfforddiant yn fewnol a dysgu o brofiadau ein staff o ddefnyddio Cerbydau Trydan wedi bod yn fantais fawr i’n helpu i drefnu ein fflyd i fynd i’r afael ag allyriadau carbon yn y dyfodol.”

Rhyfeddodau naturiolwr yn helpu i warchod natur y sir

Mae gwaith ar y gweill ar draws y sir i wrthdroi effaith newid hinsawdd a gwaith dyn ar ein natur a’n hamgylchedd.  Ac mae syrffiwr brwd a anwyd yn Ne Affrica a chyfaill angerddol y byd naturiol yn arwain y gad i roi gobaith i fywyd gwyllt Sir Ddinbych unwaith eto.

Mae Llais y Sir yn eistedd i lawr gyda’r Uwch Swyddog Bioamrywiaeth, Liam Blazey, i ganfod beth sy’n tanio’r angerdd i durio’n ddwfn i gefnogi’r natur sydd gennym ar draws y sir. 

Wedi’i eni a’i fagu ar arfordir dwyreiniol De Affrica, mae Liam yn cyfaddef bod ei dad, a oedd yn naturiaethwr angerddol ei hun, wedi dylanwadu ar ei brofiadau cynnar gyda’r byd naturiol.  

Eglurodd: “Cafodd ef argraff fawr arnaf, pan oeddwn yn ifanc a’r holl gerdded a gwersylla yr oeddem yn arfer ei wneud yn yr awyr agored.  Yna, yn fy arddegau cynnar, dechreuais syrffio a threuliais lawer o amser allan ar y dŵr yn syrffio, roeddwn yn ffodus iawn i fyw yn un o’r ardaloedd mwyaf bioamrywiol ar y blaned, wedi’i amgylchynu gan fywyd gwyllt anhygoel.”  

Fe wnaeth digwyddiad unigryw, lle y bu iddo gyfarfod anifail llai, wirioneddol helpu Liam i ddangos pa mor amrywiol a rhyfeddol y gall y byd naturiol fod.

“Dysgais i werthfawrogi anifeiliaid mewn ffordd wahanol ar ôl cyfarfod rhywfaint o grancod ymfudol.  Roeddem yn byw ar foryd a oedd yn ffinio â’r cefnfor ac weithiau roeddem yn gweld y crancod yn brwydro yn erbyn ei gilydd am eu cregyn.

“Ar ôl ychydig roeddech yn sylwi nad y rhai mawr oedd bob amser yn ennill, roedd y rhai llai yn fwy ymosodol.  Unwaith iddynt gael cragen eu gwrthwynebwr byddant yn dringo i mewn iddi i weld a oedd hi’n ffitio. Os nad oedd yn ffitio, byddant yn ei llenwi gyda thywod i’w gwneud yn llai ar y tu mewn. Os byddai’n rhy fach, byddant yn tywallt rhywfaint o’r tywod allan ohoni.  Roedd hyn i gyd yn cael ei wneud drwy gylchdroi’r gragen unai’n glocwedd neu’r wrthglocwedd. Roeddent yn fanwl gywir iawn yn eu gweithredoedd, roedd yn rhyfeddol!

Ychwanegodd: “Wrth eu gwylio, sylweddolais fod lefel llawer dyfnach i’r hyn yr ydym yn ei weld.  Fe wnaeth i mi sylweddoli o oedran ifanc bod gan bopeth sy’n byw ar y blaned hon fywyd bach diddorol ei hun a’r mwyaf yr ydych yn edrych arno, y mwyaf rhyfeddol y mae’n mynd.  Mae hyn yn wir am bob rhywogaeth.

Bu i ryfeddodau’r byd naturiol aros gyda Liam o’i arddegau cynnar, trwy swyddi yn cynnwys gweithio fel gof arian a gwerthu eitemau electronig tan iddo gael ei dynnu tuag at hyfforddi mewn Bioamrywiaeth yn ystod ei 30au cynnar, ac nid yw wedi edrych yn ôl ers hynny. 

Yn dilyn hyn, galwodd llanw’r DU am y syrffiwr brwd a oedd hefyd yn fedrus iawn mewn siapio byrddau. 

Eglurodd Liam:  “Yn ôl adref, roeddwn i’n arfer ail-siapio hen fyrddau syrffio wedi torri ac roeddwn yn bwriadu mynd i Japan i geisio sefydlu busnes yn creu byrddau syrffio, ond nid oeddwn yn gallu siarad Japaneg felly penderfynais nad oedd fy Saesneg yn rhy ddrwg…  Penderfynais symud i Dorset ac roeddwn wrth fy modd â phobl y sir, dyna lle wnes i gyfarfod fy ngwraig.

Gan raddio fel Meddyg, roedd lleoliad cyntaf gwraig Liam yng Ngogledd Cymru a bu i’r cwpwl groesawu byd naturiol Eryri cyn i Liam symud i gefnogi natur ar draws Sir Ddinbych. 

Yn siarad am symud i’w swydd bresennol, dywedodd Liam:   “Hon yw’r swydd orau i mi ei chael erioed.  Mae wedi bod yn rhywbeth yr wyf wedi bod eisiau ei wneud drwy gydol fy mywyd ac mae’n braf gallu gwella’r natur mewn ardal lle bydd fy mhlant yn tyfu fyny, rwy’n ddiolchgar o gael y cyfle i’w wneud.”

Mae gwarchod ein natur rhag effeithiau newid hinsawdd byd-eang wedi dod yn fwy pwysig yn y byd modern gyda llawer o bobl yn camu fyny i geisio gwneud gwahaniaeth, yn union fel y mae Liam wedi’i wneud. 

Gan edrych yn ôl ar ei yrfa hyd yma, dywedodd Liam:  “Ewch amdani, does dim gwahaniaeth os ydych yn eich 30au, 40au neu hyd yn oed yn eich 50au, gallwch newid eich llwybr gyrfa.  Ni allaf ei argymell ddigon, hwn yw’r peth gorau i mi ei wneud erioed.  Mae’r boddhad swydd yn uchel iawn.

Ychwanegodd: “Efallai fy mod yn arogli fel madarch ac yn dod adref gyda phryfed rhyfedd yn cropian arnaf ond mae’n werth hynny.  Mae gennyf ddau o blant yr wyf yn mynd â nhw allan gyda mi ac rwy’n gweld y mwynhad yn eu llygaid pan fyddaf yn mynd â nhw i ddôl yr ydym wedi’i chreu ein hunain.  Mae’n arbennig iawn, felly fy nghyngor i yw ewch amdani!”

Crwydro un o berlau Rhuddlan

Mae’r dyddiau cynhesach yn peri i natur ledled y sir flodeuo, ac mae digonedd o leoedd gwych i fynd gyda’r teulu i gael gweld hyn drosoch eich hun.

Yn Rhuddlan mae yna ardal sy’n llawn bywyd a natur ar gyfer pobl o bob oedran, gyda golygfeydd godidog o Gastell Rhuddlan yn ogystal.

Mae Llais y Sir yn mynd â chi o gwmpas Gwarchodfa Natur Rhuddlan, darn o dir bywiog yn llawn bywyd gwyllt a rhyfeddol, diolch i bartneriaeth gymunedol wych.

Mae staff Cefn Gwlad wedi bod yn gweithio’n agos ers 2011 gyda Grŵp Ymgynghorol Rheoli Gwarchodfa Natur Rhuddlan i ddiogelu a datblygu’r tir sydd wrth ymyl y brif ffordd o Ruddlan i Lanelwy.

Wrth gyrraedd y maes parcio bach gyferbyn â’r fynedfa i Aldi wrth y goleuadau traffig, gellwch gerdded i’r warchodfa natur mewn dim o dro. Mae prif lwybr, a rennir gyda beicwyr, yn mynd â chi drwy galon y warchodfa natur, ond mae yna lwybrau llai i’w mwynhau hefyd.

Mae’r gangen gyntaf ar ochr dde’r llwybr yn eich arwain i lawr ychydig risiau drwy ardal goediog at ddyfroedd y warchodfa, lle, os ydych chi’n lwcus, gellwch wylio elyrch, hwyaid neu grehyrod, hyd yn oed, yn mwynhau’r ardal o blatfform pren yn edrych dros y dŵr.

Wrth grwydro’n ôl i lawr y prif lwybr gellwch ganfod y mentrau mae’r bartneriaeth wedi eu datblygu dros y blynyddoedd ar gyfer cymuned Rhuddlan ac ymwelwyr.

Mae llwybrau bach yn rhoi’r cyfle i chi gael cerdded drwy ddwy ddôl blodau gwylltion, sy’n llawn blodau amrywiol ac yn ferw o liwiau, a’r cyfan yn helpu i gynnal bywyd gwyllt lleol y warchodfa.

Mae tri phwll bywyd gwyllt i gyd ar y safle sy’n llawn bywyd, a mwy na 300 metr o wrychoedd yn darparu cynefin pwysig i lawer o anifeiliaid.

Wrth gerdded drwy’r warchodfa mae’n bosibl y byddwch hefyd yn sylwi ar fwy na 6,000 o goed yn siglo yn yr awel – y cyfan wedi eu plannu gan y bartneriaeth – ynghyd â pherllan o rywogaethau treftadaeth.

Dewiswch ddiwrnod heulog i ymweld ac mae gennych ddwy ardal bicnic yn y warchodfa natur i ymlacio a chael cip ar y bywyd gwyllt yn mwynhau’r ardal yn ogystal.

Os dewiswch yr amser cywir yn ystod yr haf i fynd yno, mae yna hefyd ardal berffaith ar gyfer y rheiny sydd â diddordeb ym mywydau pryfed. Mae gan y warchodfa ei phwll trochi ei hun, lle gellwch gael cip ar fywyd prysur gwas y neidr.

Un nodwedd unigryw i’r warchodfa natur yw’r Ardd Synhwyraidd; bu’r Grŵp Dementia lleol a grŵp y warchodfa natur yn gweithio gyda staff y Gwasanaeth Cefn Gwlad wrth ddatblygu’r ardal hon. Gyda’i gilydd maent wedi creu llecyn sy’n addas ar gyfer pobl â dementia, gyda nodweddion synhwyraidd, coed, blodau gwylltion a nodweddion tirwedd hanesyddol megis waliau sychion a gwrychoedd wedi eu plygu, ynghyd â seddi coed derw Cymreig traddodiadol i bobl gael eistedd a mwynhau’r ardal.

Mae’r warchodfa natur wedi ennill nifer o wobrau Cymru yn ei Blodau, ac mae’n hollol hygyrch i bawb.

Mae’r ffordd y mae bywyd gwyllt lleol wedi mabwysiadu’r warchodfa hon – sydd wedi ei chynllunio’n arbennig – wedi mynd y tu hwnt i’r holl ddisgwyliadau, ac mae hynny’n cynnwys rhywogaethau eiconig megis dyfrgwn a llygod pengrwn y dŵr, sy’n digwydd bod yn rhai o’r mamaliaid sy’n prinhau gyflymaf yn y DU.

Ewch i weld atyniadau Sir Ddinbych yn eich cerbyd trydan

Mae’r gwanwyn yma a’r haf ar ddod, a mwy o olau dydd yn creu cyfle perffaith i grwydro a gweld y gorau sydd gan Sir Ddinbych i’w gynnig.

Wrth deithio mewn cerbyd yn yr oes fodern, gallech fod yn defnyddio injan hybrid neu fodur trydan i’ch helpu i gyrraedd llefydd gyda llai o effaith ar ein hinsawdd.

Ers i bwyntiau gwefru cyhoeddus cyntaf Cyngor Sir Ddinbych ar gyfer cerbydau trydan gael eu gosod yn haf 2022, mae dros 1.5 miliwn o filltiroedd o deithio wedi’u darparu drwy fwy na 22,000 o sesiynau gwefru.

Ar gyfer perchnogion cerbydau trydan sy’n byw yn lleol a thu hwnt, mae Llais y Sir yn mynd â chi ar wibdaith o amgylch pwyntiau gwefru cerbydau trydan cyhoeddus y Cyngor i’ch helpu i gynllunio eich taith o amgylch yr ardal i weld y golygfeydd.

Mae’r rhwydwaith cerbydau trydan yn cynnig cyfle ardderchog i deithio o amgylch Sir Ddinbych yn mwynhau’r holl atyniadau sydd gan y sir i’w cynnig wrth wefru eich cerbyd ar un o’r safleoedd.

Eisiau blas ar deithio hen ffasiwn ar Reilffordd Llangollen? Gallwch gychwyn y profiad ym maes parcio Lôn Las yng Nghorwen, wrth orsaf y dref, lle mae pum pwynt gwefru cerbydau trydan i chi eu defnyddio, cyn mwynhau taith i’r oes o’r blaen i fyny ac i lawr y lein a chrwydro trefi Corwen a Llangollen tra mae’r car yn gwefru.

Wrth ddod at y rheilffordd o Langollen, mae pwyntiau gwefru ar gael ym maes parcio Heol y Farchnad a hefyd ym maes parcio’r Pafiliwn. Bydd y lleoliadau cyfleus yma hefyd yn rhoi amser i chi weld atyniadau fel Glanfa Llangollen, llwybr at Gastell Dinas Brân neu fwynhau’r golygfeydd o Afon Dyfrdwy’n llifo trwy ganol y dref.

Wrth neidio i’r car a gyrru draw i Ruthun, fel ddewch o hyd i bwyntiau gwefru ym maes parcio Cae Ddôl, sy’n eich rhoi chi o fewn tafliad carreg i ddysgu am Garchar Rhuthun a’i holl hanes, a gyda rhyw bum munud o gerdded, gallwch gyrraedd tŷ hanesyddol Nantclwyd y Dre.

Os ydych chi’n un am gelf a chrefft, mae cyfleusterau gwefru hefyd ar gael i’r cyhoedd yng Nghanolfan Grefft Rhuthun, er mwyn i chi allu pori drwy bopeth mae’r ganolfan yn ei gynnig wrth bweru’r car at y daith nesaf.

Draw yn Ninbych, mae pwyntiau gwefru ar Lôn y Post, sy’n rhoi cyfle perffaith i chi weld adfeilion Castell Dinbych sy’n dal i daflu ei gysgod dros y dref.

Heb fod ymhell, yn Llanelwy, mae maes parcio’r Lawnt Fowlio yn y ddinas, sy’n fan cychwyn gwych i fwynhau taith gerdded hardd ar hyd Afon Elwy neu i fynd i ryfeddu at bensaernïaeth hyfryd yr Eglwys Gadeiriol.

Gan deithio am yr arfordir, yn y Rhyl mae’r lle delfrydol i wefru eich cerbyd. Mae nifer o bwyntiau gwefru ym maes parcio Gorllewin Stryd Cinmel, gan gynnwys rhai cyflym. Oddi yma, gallwch gerdded trwy ganol y dref at y promenâd i fwynhau tywod euraidd y traeth, neu droi at ardal yr harbwr a’r Llyn Morol lle mae rheilffordd fechan hynaf y byd. Mae cyfleusterau gwefru hefyd ar gael ym maes parcio Ffordd Morley.

Ac yn olaf, wrth deithio i Brestatyn fel welwch chi bwyntiau gwefru (gan gynnwys rhai cyflym) ym meysydd parcio Rhodfa Rhedyn a Rhodfa’r Brenin, sy’n rhoi amser i chi fwynhau canol tref Prestatyn neu, os ydych chi’n teimlo’n ddewr, fynd am dro i lawr at lan y môr i fwynhau’r atyniadau sydd yno.

Mae’r rhwydwaith cyhoeddus gwefru cerbydau trydan yn rhan o gamau gweithredu cyffredinol y Cyngor i fynd i’r afael â newid hinsawdd yn dilyn datgan Argyfwng Hinsawdd ac Ecolegol yn 2019 drwy leihau ôl-troed carbon y sir.

I weld mwy o wybodaeth am y lleoliadau yma, ewch i'n gwefan.

Darganfod trysorau natur Y Rhyl

A oeddech chi’n gwybod fod yna nifer o leoliadau natur ar hyd a lled Y Rhyl lle gallwch chi fynd ati i’w harchwilio?

O’r arfordir i’r dref mae yna ardaloedd sy’n llawn bywyd gwyllt yn blodeuo a golygfeydd i’w darganfod a all hefyd ddarparu lle gwych ar gyfer gweithgarwch corfforol.

Mae Llais y Sir yn mynd â chi ar wibdaith o amgylch yr ardaloedd natur yn Y Rhyl gan ddangos yr hyn sydd ganddynt i’w gynnig.

Yn nwyrain Y Rhyl mae gwarchodfa natur ifanc sydd o fewn cyrraedd i’r gymuned leol. Cafodd Gwarchodfa Natur Maes Gwilym ei chreu fel rhan o brosiect creu coetiroedd y Cyngor. Mae yna dros 2,500 o goed yn tyfu ar y safle a chafodd y coetir presennol ei hybu er mwyn gwella’r cynefin ar gyfer byd natur.

Cafodd llwybrau a fydd yn mynd â chi i’r warchodfa eu hadeiladu gan ddefnyddio deunydd wedi’i ailgylchu a’u gorffen gyda llwch calchfaen.

Elfen arbennig yng ngwarchodfa natur Maes Gwilym yw’r ardal o wlyptir sy’n cynnwys pwll bywyd gwyllt byrhoedlog, sydd wedi ei ddylunio i ddal lefel isel o ddŵr gan ddarparu cynefin gwych i nifer o rywogaethau.

Gallwch hefyd alw heibio’r guddfan adar ar y safle sy’n galluogi ymwelwyr i fwynhau’r bywyd gwyllt yn yr ardal, sy’n cynnwys nifer o rywogaethau adar ar y rhestr goch a’r rhestr oren.

Mae gwrychoedd sydd wedi eu plannu yn tyfu’n gryf ar y safle ochr yn ochr â dolydd blodau gwyllt lliwgar. Wrth gerdded o amgylch fe allwch fanteisio ar yr ardaloedd eistedd sydd wedi eu cyflwyno yn yr ardal.

Plannwyd gwrychoedd hefyd sy’n annog dolydd blodau gwyllt presennol a rhai newydd. Cyflwynwyd ardaloedd eistedd a gosodwyd ffensys a gatiau newydd yn lle’r rhai a oedd wedi’u difrodi.

I fyny’r ffordd mae Safle Natur Cymunedol newydd Llys Brenig, sy’n nythu yn Ystâd Park View. Cafodd ei greu yn 2024 a phlannwyd 1,885 o goed ar y safle yn ogystal â chreu pwll a gwlyptir er budd bywyd gwyllt lleol, gosodwyd ffensys newydd o amgylch y pwll a ffiniau’r safle a chrëwyd llwybrau a gosodwyd meinciau i alluogi preswylwyr lleol i gysylltu â byd natur ar garreg y drws.

Mae’n ardal fach wych i ymweld â hi ar ddiwrnod heulog, mae’n bosibl y gwelwch un neu ddau o gyfeillion pluog sydd wedi ymgartrefu yn y pyllau ar y safle.

Mae Gwarchodfa Natur Parc Bruton yn cynnig cyfle da i ymestyn eich coesau ar daith gylchol neu drwy archwilio’r llwybrau gan dorri drwy’r tiroedd tra’n mwynhau golygfeydd gwych o Fryniau Clwyd.

Fe welwch dirwedd amrywiol yn cynnwys coetir, gwrychoedd, dolydd blodau gwyllt a hyd yn oed coed ffrwythau wrth archwilio’r trysor hwn ac ochr yn ochr â’r planhigion a’r coed amrywiol cadwch lygad am y bywyd gwyllt lleol.

Gellir dod o hyd i daith gylchol wych arall i brofi natur wrth ymweld â Gwarchodfa Natur Pwll Brickfield.

Mae ceidwaid cefn gwlad a gwirfoddolwyr a gefnogwyd gan Natur er budd Iechyd wedi cyflawni gwaith sydd wedi arwain at agor perllan gymunedol a phwll gyda llwybr newydd a phont yn arwain at y safle hwn yng nghornel dawel y warchodfa.

Mae’r tîm wedi gwneud gwelliannau i’r llwybrau, wedi symud hen goed marw ac wedi tacluso’r golygfannau o amgylch y prif ddyfroedd.

Ac mae’n bosibl y gwelwch famal sy’n brin yn y DU wrth gerdded gan fod ardaloedd hefyd wedi eu gwella o amgylch y warchodfa natur i annog mwy o lygod pengrwn y dŵr i ymgartrefu ar y safle.

Yr haf hwn bydd mwy o liw i’w weld yn yr ardal ger y llwybr beicio yn arwain i’r warchodfa natur o ochr Ysgol Tir Morfa.

Yn ystod yr hydref a’r gaeaf cafodd gwaith ei wneud i glirio’r mieri. Fe symudwyd coed marw i alluogi mwy o olau i ddod i’r ardal i gefnogi’r natur sy’n goroesi, fe blannwyd coed pisgwydd a chymysgedd o’r gribell felen, gorudd a heuwyd cymysgedd o hadau blodau gwyllt y coetir i gefnogi peillwyr.

Yn well na dim i fwynhau’r golygfeydd o’r bywyd gwyllt ar y dyfroedd mae golygfannau newydd wedi eu hagor ar hyd y llwybr cylchol, gyda rhai yn cynnwys clwydi cyll sydd newydd eu creu fel ffensys, sy’n galluogi ymwelwyr i werthfawrogi bywyd ym Mhwll Brickfield.

I ble mae gwastraff bwyd yn mynd?

Beth sydd gan ychydig dros 600 o eliffantod Affricanaidd gwrywaidd i’w wneud gydag ailgylchu bwyd yn y sir?

Wel, dyna gyfanswm pwysau’r bwyd a anfonwyd i gael ei ailgylchu diolch i ymdrechion preswylwyr rhwng mis Ebrill 2024 a mis Mawrth 2025. 

I roi syniad arall i chi, mae’r swm a gafodd ei fagio a’i ailgylchu gan gymunedau Sir Ddinbych yn ystod y cyfnod hwn gyfystyr â saith awyren Airbus A380 llawn yn sefyll ochr yn ochr â thair awyren A320 oedd wedi cyrraedd eu capasiti pwysau. 

Fe ailgylchodd preswylwyr 4,204 tunnell ar gyfer y cyfnod, sef cynnydd o 588 tunnell o wastraff bwyd o 2024 i 2025.

Mae’r gwastraff yn cael ei gasglu o dros 47,000 eiddo ac yn cael ei gynnwys mewn tua 73,000 o gasgliadau yr wythnos ar draws pob ffrwd gwastraff yn y Sir.

Mae’r gwastraff a gasglwyd yn y bagiau bioddiraddadwy arbennig sy’n cael eu darparu gennym ni yn cynnwys eitemau o geginau a byrddau bwyd megis aelwydydd

• Bagiau te wedi’u defnyddio
• Gwaddodion coffi
• Plisgyn wyau
• Ffrwythau
• Croen llysiau
• Cig a physgod amrwd ac wedi’u coginio, gan gynnwys esgyrn
• Crafion platiau neu fwyd dros ben nad oes modd ei gadw’n ddiogel er mwyn ei fwyta yn nes ymlaen
• Bwyd nad yw’n ddiogel i’w fwyta mwyach

Ac yn sgil ymdrechion pawb, mae’r eitemau yma, drwy beidio â llenwi ein safleoedd tirlenwi gwerthfawr, yn cefnogi ein cymunedau. 

Wedi’i gasglu o’n Gorsaf Wastraff yn Ninbych, mae’r holl fagiau ailgylchu bwyd yn cael eu cludo i gyfleuster sy’n cael ei redeg gan Biogen ger Rhuallt. 

Mae’r bwyd yn mynd drwy broses o’r enw Treulio Anaerobig sydd yn helpu i leihau bio-nwy a bio-wrtaith. Mae hyn yn digwydd mewn tanc di-ocsigen sydd wedi’i selio o’r enw treuliwr anaerobig.

Caiff bio-nwy yn y ffatri ei ddal a’i ddefnyddio i bweru peiriannau nwy effeithlon gan gynhyrchu trydan adnewyddadwy i gefnogi’r grid. Mae hyn hefyd yn helpu i fynd i’r afael â newid hinsawdd gan fod nwy sy’n cael ei ryddhau gan y bwyd yn cael ei ddal mewn amgylchedd sydd wedi’i reoli yn hytrach na’i adael i gronni dros safleoedd tirlenwi agored. 

Mae’r bio-wrtaith sy’n weddill yn cael ei roi yn ôl yn y tir i dyfu mwy o gnydau i gynhyrchu mwy o fwyd ar gyfer byrddau bwyd teuluoedd. 

Gan ddiolch i breswylwyr am eu hymdrechion ailgylchu bwyd, meddai Cynghorydd Barry Mellor, Aelod Arweiniol yr Amgylchedd, Priffyrdd a Chludiant:  “Mae ein preswylwyr wedi bod yn wych erioed yn ailgylchu bwyd, ond dyma ymdrech aruthrol ganddyn nhw sy’n gwneud cymaint o wahaniaeth cadarnhaol i’n hamgylchedd. Gall pawb sydd wedi crafu eu platiau mewn i’r cadis fod yn falch o’u hunain am helpu i roi rhywbeth cadarnhaol yn ôl i’n hamgylchedd drwy gefnogi’r broses ailgylchu y mae’n holl wastraff bwyd yn mynd drwyddo.”

I gael rhagor o wybodaeth am ailgylchu yn Sir Ddinbych, ewch i https://www.sirddinbych.gov.uk/cy/biniau-ac-ailgylchu/biniau-ailgylchu.aspx

Dynodiad bryniau yn siapio atgofion gyrfa ar gyfer cefnogwr awyr agored

Yn haf 1895, derbyniodd dirlun trawiadol oedd yn sefyll yn dalog uwchben Dyffryn Clwyd ddynodiad arbennig iawn.

Dynodwyd Bryniau Clwyd fel Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol (a enwir erbyn hyn yn Tirweddau Cenedlaethol) gan helpu i gadw ei dirwedd amrywiol gyda Thŵr y Jiwbilî enwog yn goron ar ben Moel Famau.

Wedi’i arwain i ddechrau gan dîm bychan ym Mharc Gwledig Loggerheads, mae’r tîm wedi tyfu i addasu i reoli Dyffryn Dyfrdwy hefyd yn 2011 yn y dynodiad.

Ar noswyl pen-blwydd AHNE Bryniau Clwyd yn 40, rydym yn siarad â Swyddog Arweiniol Tirweddau Cenedlaethol Bryniau Clwyd a Dyffryn Dyfrdwy, Howard Sutcliffe a oedd yn rhan o’r tîm gwreiddiol oedd â’r dasg o symud y dynodiad pwysig ymlaen.

Wedi’i eni a’i fagu yn Blackpool, dechreuodd siwrnai Howard tuag at ddarparu help llaw i gefn gwlad, diolch i ddewisiadau bywyd ei chwaer.

Eglurodd: “Roedd gan fy mam a fy nhad siopau ar lan y môr yn Blackpool, yn gwerthu popeth o hetiau Kiss Me Quick i gardiau post. Roedd fy nhad hefyd yn werthwr llyfrau cyfanwerthol ac roedd gennym siop bapur ar Bier y Gogledd.

“Y peth mwyaf a ddigwyddodd i ni oedd fy chwaer yn priodi ffarmwr yn Swydd Gaerloyw, ac roeddwn yn treulio mwyafrif o fy ngwyliau haf a’r Pasg yno. Ysgogodd fy niddordeb mewn cefn gwlad, dyna lle ddechreuais ddysgu.

Bu bron i Howard fynd i goleg amaethyddol yn dilyn ei amser ar y fferm, ond penderfynodd funud olaf i ddewis Gradd mewn Daearyddiaeth a Hanes.

“O fewn hynny roedd cwrs Bioamrywiaeth a oedd yn ddiddorol ar y pryd. Fe gyflawnom lawer o astudiaethau yn y Gogledd Orllewin, rwyf bob amser wedi mwynhau Ardal y Llynnoedd, Forest of Bowland ac Arnside a Silverdale yw’r ardaloedd y buaswn yn crwydro gyda Mam a Dad.”

Ar ôl cwblhau swyddi tymhorol gyda Pharc Cenedlaethol Ardal y Llynnoedd, cyfnod fel archwilydd prif bibellau nwy, dechreuodd Howard dynnu tuag at Fryniau Clwyd ar ôl gweithio gyda Chyngor Swydd Gaer yng Nghoedwig Delemere.

Eglurodd: Fe ddois ar draws (i Loggerheads) i fod yn Warden AHNE ar y pryd, rydym yn eu galw yn geidwaid erbyn hyn, roedd hynny’n ôl ym 1986.

“Bryd hynny roedd yn golygu chwilio am brosiectau ac roedd bob amser yn cael ei gefnogi gan Gyfoeth Naturiol Cymru. Roedd gennym Loggerheads a Moel Famau a oedd yn safle eang o 2,500 erw, ond y prif brosiectau yn y dyddiau cynnar hynny oedd cymunedau a hefyd gosod arwyddion Llwybr Cenedlaethol Clawdd Offa.

“O hynny, fe edrychom ar hawliau tramwy o Loggerheads a Moel Famau, gan geisio gweithio ar hamdden a mynediad gan mai dyna oedd canolbwynt y Llywodraethau ar y pryd er mwyn cael pobl i fynd allan.

Fel twf cyson byd natur, fe dyfodd rôl y warden hefyd wrth i’r dynodiad agor mwy o gyfleoedd iddo ddatblygu ei yrfa.

Dywedodd Howard: “Yn y dyddiau cynnar roeddwn yn berson ymarferol, yn mynd allan i weithio gyda’r gwirfoddolwyr a’r perchnogion tir. Roeddent bob amser yn dda. Rwyf yn dal i weld rhai o’r ffermwyr a’r gwirfoddolwyr yr oeddwn yn gweithio â nhw yn y dyddiau cynnar hynny, ac mae perthynas yn parhau, sydd yn wych.

“I ddechrau, nid oeddwn eisiau gweithio fy hun i fyny, roeddwn yn mwynhau’r pethau ymarferol a mynd allan, roeddwn yn gwerthfawrogi fy Land Rover, offer a threlars a gwneud pethau felly drwy’r dydd.

“Ond gyda’r byd yn newid roedd contractwyr yn dod i mewn, rydym wedi bod yn lwcus iawn yn y gwasanaethau cefn gwlad, rydym bob amser yn gwybod bod grantiau yn dod i mewn, felly mae incwm ychwanegol wedi bod yn dod i mewn o gyrff allanol amrywiol er mwyn helpu gyda’r gwaith angenrheidiol, gan fy ngalluogi i gymryd cyfleoedd eraill a oedd yn codi yn y sefydliad.”

Mae cefnogi Cynghorau Cymuned gyda mannau gwyrdd, helpu i gaffael mwy o dir i dyfu natur leol, creu teithiau cerdded cylchol i enwi ond y rhai, wedi helpu Howard i gael amrywiaeth yn ei yrfa.

“Mae cael y portffolio tir yn rhoi’r gallu i chi weithredu, os ydych yn berchen ar y tir, mae’n newid popeth,” eglurodd.

“Rwy’n meddwl bod y Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy, sydd wedi creu mynediad agored i amryw o leoliadau, gallwch bellach gerdded i fannau penodol gyda’r rhyddid yn gwybod nad ydych yn tresmasu.”

I’r bobl ifanc sydd yn hoff o gefn gwlad ac efallai’n ystyried dilyn llwybr y ceidwaid dros y blynyddoedd ar hyd Bryniau Clwyd, mae Howard yn cynnig y cyngor hwn.

“Mae’n gyngor syml iawn, arhoswch mewn addysg cyhyd â phosibl. Fe arhosais i nes i mi gael fy ngradd, ac fe wnaeth y radd fy helpu i chwilio am bethau eraill. Rydw i’n meddwl fod addysg yn allweddol i bopeth, gallwch gael angerdd a diddordebau tu allan a gwylio adar neu gerdded, ond mae cael gradd yn rhywbeth cadarnhaol iawn.

“Mae nifer o bethau eraill amrywiol ar y cyd, gallwch fod yn aelod o Uned Cadetiaid y Fyddin, neu Sgowtiaid neu Archwiliwr.  Mae’r holl bethau hynny’n ychwanegu, ac yn ddefnyddiol iawn i ddangos eich bod yn unigolyn sydd eisiau cyflawni pethau, ac i ryw raddau, yn caru’r awyr agored hefyd.”

Gan gofio’r blynyddoedd gyda Bryniau Clwyd yn ei olwg, meddai Howard: “Mae uchafbwyntiau amrywiol, gallaf gofio ar ôl y cyfweliad a cherdded i lawr y llwybr yn Loggerheads. Rwy’n cofio cerdded i lawr ger yr afon a meddwl, waw pe bawn i’n gallu rheoli hwn, byddai hynny’n anhygoel.

“Yn y pen draw, mae’n dirwedd sy’n amrywiol iawn, ac rydych yn tyfu i’w garu a dweud y gwir.”

Cariad at natur yn arwain at yrfa yn y sector cefn gwlad

Mae cariad diddiwedd un dyn at natur wedi ei helpu i ddiogelu a meithrin coed a phlanhigion lleol Sir Ddinbych. 

Cafodd Llais y Sir sgwrs gyda’n Cynorthwyydd Planhigfa Goed, Sam Brown i ddysgu sut mae ei arferion diogelu natur dros y blynyddoedd wedi arwain at yrfa yn y sector awyr agored.

Ganed Sam yn Ysbyty Maelor Wrecsam, ac fe’i magwyd yn Acrefair, pentref bychan hanner ffordd rhwng Llangollen a Wrecsam.

Mae’n cofio ei fam a’i dad yn ei helpu i ddysgu am bwysigrwydd yr awyr agored yn fachgen ifanc. 

Meddai: “Mae fy rhieni wedi fy magu i garu natur, arferwn fynd i leoliadau’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, gwarchodfeydd yr RSPB, Erddig (sydd ar garreg drws i ni), Castell y Waun, a Pharc Gwledig Tŷ Mawr.  Roeddwn wrth fy modd yn crwydro a cherdded yn fy esgidiau glaw ar benwythnosau ac ar ôl ysgol… datblygodd fy nghariad at natur yn gynnar iawn yn fy mywyd.

“Roeddwn yn geidwad iau ym Mharc Gwledig Tŷ Mawr gyda Chyngor Wrecsam, roeddent yn ei gynnal fel clwb mewn ffordd, dechreuais pan oeddwn i’n 8 oed a daliais i fynd nes yr oeddwn i’n 15 oed.  Roeddwn yn gwneud hyn ar ôl ysgol, felly byddwn yn newid o’m gwisg ysgol, yn mynd i lawr yno yn fy esgidiau glaw erbyn 4 o’r gloch, ac yn cymryd rhan mewn gweithgareddau gyda nhw.”

Datblygodd Sam ei sgiliau cefn gwlad fel ceidwad iau drwy garthu’r anifeiliaid, rhwydo mewn pyllau ac arolygu gloÿnnod byw yn y parc.

“Roeddwn wrth fy modd yn gwneud hyn, a datblygais rai gwerthoedd proffesiynol, fel sut i ofalu am yr anifeiliaid, bod yn gyfeillgar a sgwrsio â phobl, a dilyn hyfforddiant hefyd, megis cwrs diogelwch afonydd.

Yn yr ysgol, derbyniodd Sam ddiagnosis o Ddyspracsia wrth astudio, ond fe wnaeth ei gariad tuag at natur ei helpu drwy hyn. 

Eglurodd: “Roeddwn i’n mwynhau’r ysgol, ond doeddwn i ddim yn academaidd iawn, roeddwn yn aml yn edrych drwy’r ffenest yn gwylio’r adar a’r colomennod tu allan.  Roedd gennyf lawer mwy o ddiddordeb yn hynny na’r gwersi. 

“Ond roedd rhai o’r athrawon, gan gynnwys Miss Mills, fy athrawes wyddoniaeth, wedi sylwi ar hyn rywbryd.  Pan oedd pawb arall yn gwneud tasgau gwyddonol ymarferol, gofynnodd i mi a’m ffrindiau fynd allan i gynnal arolwg adar ar gaeau’r ysgol.  Cynhaliodd glwb garddio ar ôl ysgol hefyd, lle cawsom wneud pob mathau o bethau.”

Roedd Sam yn ystyried ei opsiynau ar ôl gorffen yr ysgol gan gynnwys gyrfa mewn Mecaneg neu Fioleg Môr, a oedd wedi bod ar ei feddwl ers yr oedd yn fachgen ifanc, ond roedd ei gariad at natur a’r cefn gwlad yn parhau i fod yn sbardun enfawr yn y cefndir.  

“Roeddwn hefyd wrth fy modd â pheirianneg a cheir, ond nid oedd gennyf sgiliau mathemateg da, felly roeddwn i’n teimlo efallai y byddai hynny wedi bod yn anodd i mi.”

Fodd bynnag, roedd ei gariad at natur yn parhau, a chyfaddefodd Sam ei fod wedi cymryd y camau cyntaf tuag at yr yrfa mae’n ei fwynhau heddiw’n sydyn iawn. 

Eglurodd: “Roeddem yn pori drwy’r cyrsiau yng Ngholeg Cambria, a dois o hyd i gwrs yng Ngholeg Llysfasi, sef Rheoli Cefn Gwlad, ac roedd Coedwigaeth a Chadwraeth yn opsiwn arall i mi hefyd.”

Cymerodd Sam ran mewn diwrnod agored yn y coleg yn gwneud rhywfaint o waith, ac roedd wrth ei fodd.  Ymunodd â cham Lefel 2 o’r cwrs a threuliodd dair blynedd yn y coleg yn gweithio i gyflawni Lefel 3.

“Cwrddais â phobl wych, ac rwy’n dal i gysylltu â nhw o bryd i’w gilydd.  Hyd heddiw, rwy’n dal i weithio gyda rhai ohonyn nhw hefyd.  Mi wnes i wirioneddol fwynhau fy amser yn y coleg.  Teimlaf fod y tiwtoriaid wedi fy ysbrydoli, ac roeddent bob amser yn barod i helpu. 

Roedd un o’i diwtoriaid yn fotanegydd, ac fe helpodd Sam i ddatblygu ei wybodaeth am blanhigion, a dysgodd sgiliau gweithio mewn cefn gwlad gan diwtor arall. 

“Pan orffennais i yn y Coleg, roeddwn rhwng dau feddwl i fynd i’r Brifysgol neu beidio, roeddwn i’n teimlo’n rhy ifanc, er bod y mwyafrif o bobl yr un oed â mi’n mynd… doeddwn i ddim yn teimlo’n barod i symud i ffwrdd o’m cartref.”

Cyfaddefodd Sam ei fod wedi chwarae â’r syniad o fynd i Brifysgol Aberystwyth neu John Moores yn Lerpwl i astudio Bioleg Môr, ond drwy ei ddiddordeb parhaus mewn natur a chefn gwlad, cafodd gyfle gwych, ac nid yw wedi edrych yn ôl ers hynny. 

“Mynychais gyfweliad am swydd fel ceidwad cefn gwlad yn nhîm Dyffryn Dyfrdwy, ni lwyddais i gael y swydd hon, ond cefais fy rhoi ar y rhestr o geidwaid wrth gefn.  Byddwn yn gweithio diwrnod gyda nhw yma ac acw yn ystod cyfnodau prysur yn plannu coed a phethau felly, felly cefais brofiad da gyda nhw.

“Roeddwn i’n gwybod fy mod yn caru’r tir, a’r bobl a’r pethau ar y tir.  Sylwais fy mod yn caru coed; mae Dyspracsia yn achosi i bobl i ddatblygu obsesiwn dros bethau.  Roeddwn i’n gallu cofio’r rhywogaethau coed brodorol yn syth, a dois i adnabod y blodau gwyllt yn dda iawn hefyd.  O oedran ifanc, roeddwn yn gwybod yng nghefn fy meddwl mai dyma’r oeddwn i wirioneddol eisiau ei wneud.”

Mae Sam yn Gristion, ac mae ei ffydd bob amser wedi bod yn bwysig iddo, ac mae natur, ynghyd â’i gredoau, yn sbardun enfawr ar gyfer ei ymrwymiad a’i waith. 

“Rwy’n angerddol iawn am natur… Rwy’n Gristion, rwy’n credu mai Duw sydd wedi creu natur a’i fod yn haeddu parch, yr anifeiliaid, a’r planhigion.  Mae’n adnodd gwych ar gyfer ein hiechyd ysbrydol, a’n iechyd cyffredinol, ac mae angen i ni gydnabod hynny a deall fod y Ddaear yn adnodd gwerthfawr, ac rwy’n awyddus i edrych ar ei hôl.”

Datblygodd Sam i fod yn arddwr angerddol pan adawodd y coleg gan dyfu planhigion gartref, ac mae’n cyfaddef mai yn ei ardd y mae hapusaf.

Treuliodd Sam gyfnod fel warden yn gofalu am aderyn prin yn nythfa’r Môr-wenoliaid Bach yng Ngronant hefyd.

“Cefais amser da iawn â’r Môr-wenoliaid Bach.  “Roeddwn wrth fy modd yn gofalu amdanynt, roeddent yn anifeiliaid hyfryd.”

Gan ddilyn ei ddyletswyddau fel warden, derbyniodd Sam ei swydd bresennol fel Cynorthwyydd Planhigfa Goed ym mis Medi 2023, ac mae wedi bod yn brysur yn defnyddio ei sgiliau i hybu planhigion lleol a phoblogaeth goed y sir ers hynny. 

“Rwyf wedi cael modd i fyw. Mae’n hyfryd cael cyfle i ddefnyddio fy sgiliau a mwynhau gwneud gwahaniaeth i rywbeth sydd mor agos at fy nghalon.”

Dyma ei gyngor i unrhyw un sy’n awyddus i ddilyn yn ei olion traed: 

“Byddwn yn argymell i bawb achub ar bob cyfle i wirfoddoli.  Ble bynnag yr ydych chi’n byw yn y sir, bydd gennych Ymddiriedolaeth Natur neu leoliad Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn lleol, yn ogystal â gwasanaeth cefn gwlad y Cyngor lleol a allai fod yn cynnig cyfleoedd i wirfoddoli.

“Hefyd, fel gwirfoddolwr, rydych yn dangos parodrwydd i wirfoddoli.  Rwyf wedi dysgu gymaint drwy wirfoddoli.  Teimlaf fy mod wedi dysgu mwy drwy wirfoddoli nag y gwnes i mewn unrhyw ran arall o’m haddysg.  Felly mae gwirfoddoli’n bwysig, ac wrth gwrs… yr ymrwymiad a’r penderfyniad i ddal ati.”  

Athrawon ar daith elusennol i Affrica

Yn ddiweddar, fe wnaeth tair athrawes adael Sir Ddinbych i fynd draw i dde cyfandir Affrica wrth iddynt gychwyn ar daith i gefnogi plant ag anghenion ychwanegol mewn pentref pellennig yn y mynyddoedd.

Mae Rachel Costeloe, Tina Hughes, a Kathryn Packer yn athrawon cymwysedig sy’n gweithio i dîm cynhwysiant Cyngor Sir Ddinbych ac fe aethant ar daith 8,000 o filltiroedd o Sir Ddinbych i Lesotho, gwlad a’i ffiniau yn gyfan gwbl o fewn gwlad De Affrica, yn gynharach eleni.

Rachel Costeloe, Tina Hughes, a Kathryn Packer

Fe aeth y tair athrawes ar y daith yn eu hamser sbâr ar gyfer yr elusen ‘One Day’.

Yn rhan o griw o wirfoddolwyr yn gweithio ar gyfer yr elusen, bu’r tair athrawes yn helpu plant amddifad, a rhai ag anghenion dysgu ychwanegol sydd angen lefel o ofal sy’n anodd ei darparu yn lleol heb gymorth. Yn ystod eu pythefnos yno, bu Rachel, Tina a Kathryn yn darparu hyfforddiant i ysgol leol a dwy ysgol arbennig. Fe wnaethant hefyd gynnal rhaglen gefnogaeth i’r gymuned, yn darparu cymorth i rai oedd yn agored i niwed a rhai oedd ag anghenion dysgu ychwanegol.

Wrth ymweld ag un o’r ysgolion arbennig, fe wnaethant weithio mewn partneriaeth â’r 'Lesotho Sport and Recreation Commission’ a darparu gweithgareddau chwarae a chwaraeon, yn cynnwys chwarae synhwyraidd. 

Gan fod Lesotho wedi’i gefeillio â Chymru, fe wnaeth y tîm gynnal diwrnod diwylliannol, lle bu’r tair yn cynnal Eisteddfod fechan oedd yn cynnwys dawnsio gwerin a dawnsio i gerddoriaeth gyfoes gan y band Candelas. 

Dywedodd Rachel Costeloe, Athrawes Ymgynghorol Anghenion Dysgu Ychwanegol:

“Rydw i’n teimlo’n freintiedig iawn o fod wedi cael bod yn rhan o’r tîm. Fe wnes i ddarparu hyfforddiant trawma i’r athrawon yn yr ysgolion pan aethom ni yno, ac i rieni cartref y plant amddifad. 

Alla’ i ddim diolch digon i fy nheulu a fy ffrindiau am eu holl gefnogaeth.

Mae’r holl brofiad wedi newid fy mywyd i ac rydw i’n cynllunio fy nhaith nesaf i Lesotho yn barod, a’r tro yma, fe fyddaf yn mynd â fy merch gyda mi.”

Dywedodd Tina Hughes, Athrawes Ymgynghorol Anghenion Dysgu Ychwanegol:

“Roedden ni’n ffodus iawn o gael ymweld â dwy ysgol arbennig tra oeddem ni yno – un yn Butha-Buthe a’r llall yn Leribe.

Fe fuom ni’n gweithio gydag academi chwaraeon Lesotho a rhai o’r chwaraewyr rygbi rhyngwladol i hyrwyddo sesiynau chwaraeon anabledd.

Fe fuom ni hefyd yn gweithio gyda staff addysgu, yn darparu hyfforddiant ac yn rhannu technegau ar ddatblygu cyfathrebu gan ddefnyddio byrddau craidd.”

Dywedodd Kathryn Packer, Athrawes Allgymorth Cefnogi Ymddygiad:

“Fe wnes i fynd â’r wybodaeth a’r adnoddau sydd gen i i Lesotho i ddarparu hyfforddiant 6 bricsen i’r athrawon, y plant a rhieni’r cartref.

Mae’r gemau a’r gweithgareddau’n canolbwyntio ar y cof, sgiliau motor, datrys problemau, creadigrwydd a hyblygrwydd gwybyddol.

Roedd yn brofiad anhygoel, yn fraint ac yn bleser.”

Ers dychwelyd adref, mae’r cydweithwyr wedi parhau i gefnogi’r achos o bell, ond mae ganddynt eu tair gynlluniau i ddychwelyd i Lesotho yn y dyfodol, i barhau i gefnogi’r gwaith sy’n cael ei wneud yno.