Glasdir: dosbarthiadau byw yn ysbrydoli diddordeb plant mewn natur

Mae Gwasanaeth Cefn Gwlad wedi bod yn gweithio ar bartneriaeth ystafell ddosbarth fyw hynod gyffrous gydag Ysgol Stryd y Rhos.

Rhai blynyddoedd yn ôl, bu i Wasanaeth Cefn Gwlad ymgymryd â’r gwaith o reoli Glastir yn Rhuthun, fel tir lliniaru ar gyfer ystâd dai newydd gerllaw, gyda’r bwriad o greu partneriaeth ag ysgol leol. Dros y blynyddoedd diwethaf, mae staff y Gwasanaeth Cefn Gwlad wedi gweithio’n galed i drawsnewid yr ardal hon, a oedd yn llawn chwyn, i baradwys ar gyfer bywyd gwyllt.

Rydym wedi bod yn gweithio ar ardal o goed helyg gyda ffosydd, sydd wedi’i nodi’n ardal ddelfrydol ar gyfer llygod y dŵr. Mae disgyblion yr ysgol wedi bod yn helpu i frysgoedio’r coed helyg ar hyd ymylon y ffosydd er mwyn gwneud yn siŵr bod mwy o olau’n taro’r dŵr. Ymhellach i mewn i’r safle, rydym yn parhau i wella’r pwll dŵr a gloddiwyd yn 2017. Bu’r disgyblion yn ein helpu i blannu blodau gwyllt brodorol, cymysgedd o flodau a ddewiswyd yn arbennig oherwydd eu bod yn ffynnu mewn tir gwlyb. Mae’r plant yn mwynhau gwylio’r adar o’r guddfan a adeiladwyd yn 2017.

Cuddfan i wylio adar

Yn ddiweddar, plannodd y disgyblion berllan yn cynnwys eirin Dinbych ac afalau Cox Cymreig a Nant Gwytherin. Ar ôl gosod trapiau camera, cafodd y plant fwynhau edrych ar glipiau o famaliaid, yn cynnwys moch daear a llwynogod, yn archwilio’r safle. Maent hefyd wedi bod yn dysgu am bryfed sy’n peillio wedi i ni osod ein blychau gwenyn unig, sydd yn boblogaidd iawn ymysg saerwenyn a gwenyn tor-ddail. Mae’r pridd bywyd gwyllt hefyd wedi profi’n llwyddiannus iawn, gweler y blodau yn y llun isod.       

             

Pridd bywyd gwyllt yn ei flodau.

Yn gynharach eleni, fe wnaethom gynnal noson agored yng Nglastir i roi cyfle i deuluoedd y disgyblion gael gweld eu gwaith. Roedd y teuluoedd wrth eu boddau’n archwilio’r safle ac fe gawsant roi cynnig ar ddefnyddio'r synwyryddion ystlumod.

 

Synwyryddion ystlumod yn cael eu defnyddio yn ystod y digwyddiad gyda’r nos i’r teulu

Ym mis Mehefin, fe aeth Maria Golightly o ‘Tyfu’n Wyllt Cymru’ i ymweld â’r Ystafell Ddosbarth Fyw, ynghyd ag arweinwyr prosiect o’r Prosiect Porth Morfa ym Mhrestatyn. Roeddent wedi’u plesio’n arw gyda holl ymdrech y Gwasanaeth Cefn Gwlad a’r ysgol. Yn ystod yr ymweliad, bu i’r disgyblion osod arwyddion ar gyfer coed y berllan a dal gwyfynod.

Dal gwyfynod gyda Maria o Tyfu’n Wyllt

Mae’r plant yn edrych ymlaen at gael mynd allan i'r awyr agored, dysgu am natur a gwneud rhywbeth gwahanol i wersi traddodiadol. “Mae Ysgol Stryd y Rhos yn falch o fod yn rhan o’r bartneriaeth unigryw hon ac yn frwdfrydig iawn yn ei chylch. Mae’r ‘Ystafell Ddosbarth Fyw’ yn ein galluogi ni i ddarparu tasgau a phrofiadau amgylcheddol ystyrlon a dymunol yng nghefn gwlad. Mae’r profiad ymarferol hwn yn hanfodol i’r plant gydnabod a gwerthfawrogi’r rôl y maent yn ei chwarae wrth lunio dyfodol cynaliadwy.” - Joanne Davies, Cydlynydd Eco, Ysgol Stryd y Rhos. Byddwn yn parhau â’n gwaith gydag Ysgol Stryd y Rhos yng Nglastir yn ystod tymor yr hydref, a gobeithiwn y bydd y prosiect hwn yn tanio diddordeb mewn natur ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.

Polisi ymylon ffyrdd newydd

Mae ymylon ffyrdd wedi dod yn fwy a mwy pwysig, wrth i bobl ddod yn fwyfwy ymwybodol o'u pwysigrwydd fel hafanau i fywyd gwyllt, planhigion a pheillwyr ar lefel leol, cenedlaethol a rhyngwladol. Yn wahanol i lawer o gynefinoedd glaswelltir eraill, mae ymylon ffyrdd gan amlaf yn cael eu gadael heb eu cyffwrdd gan wrteithwyr, plaladdwyr neu chwynladdwyr a all gael effeithiau niweidiol ar ein rhywogaethau gwyllt.

Mae dros 700 o rywogaethau o blanhigion wedi'u cofnodi ym Mhrydain ar ymylon ffyrdd (45% o'n holl rywogaethau fflora). Mae hyn yn cynnwys rhai enghreifftiau prin iawn, fel y ffacbys rhuddlas (Vicia bithynica) sydd wedi'i rhestru fel rhywogaeth flaenoriaethol Cynllun Gweithredu Bioamrywiaeth Leol Sir Ddinbych ac fel un sy'n agored i niwed ar Restr Goch Undeb Rhyngwladol Cadwraeth Natur y DU. Trwy reoli ein hymylon ffyrdd yn gywir rydym yn galluogi ystod o fywyd gwyllt i ffynnu; o infertebratau i ymlusgiaid, amffibiaid, adar a mamaliaid bach.

Ers 1930 mae'r DU wedi colli 97% o'i dolydd blodau gwyllt tra bod gan Gymru a Lloegr lai nag 1% o gyfanswm arwynebedd cyn y rhyfel o ddolydd iseldir heb ei wella. Mae'r golled drychinebus hon o gynefin wedi cael effeithiau niweidiol enfawr ar boblogaethau pryfed a phlanhigion ledled y DU. Er enghraifft, mae nifer y rhywogaethau infertebrat fel y glöyn byw, gwyfyn a’r chwilen ddu yn dangos dirywiad o rhwng 65 - 70% dros y degawdau diwethaf, gyda llawer mwy o rywogaethau bellach dan fygythiad mawr.

Nododd adroddiad o’r enw ‘The State of Britain’s Butterflies, 2015’ fod 76% o rywogaethau gloÿnnod byw ymfudol a rheolaidd y DU wedi dirywio naill ai mewn amlder neu helaethrwydd (neu’r ddau) dros y pedwar degawd diwethaf (Fox et al., 2015). Tra nododd astudiaeth gan Goulson et al. yn 2008, fod tair o'r 25 rhywogaeth cacwn yn y DU wedi diflannu, gydag wyth rhywogaeth arall yn dioddef o ddirywiad difrifol yn eu poblogaeth.

Yn anffodus, nid yw'r rhagolygon ar gyfer gwenyn yn well. Nododd Rhestr Goch o Wenyn Ewrop fod diffyg gwybodaeth wedi cyfyngu'n ddifrifol ar sefydlu statws poblogaethau rhywogaethau gwenyn, gyda 79% o'r rhywogaethau â thueddiadau poblogaeth anhysbys. Yn anffodus nid oes data swyddogol ar hyn o bryd ar gyfer tueddiadau ym mhoblogaethau gwenyn gwyllt yng Nghymru, felly gall poblogaethau fod yn nes at ddifodiant yn gyflymach nag yr ydym yn meddwl.

Polisi ymylon ffyrdd newydd y Cyngor

Yr ydym yn edrych i wyrdroi'r dirywiad mewn peillwyr a rhywogaethau infertebratau eraill trwy greu cynefinoedd sy'n llawn blodau gwyllt ar hyd ein rhwydwaith ymylon ffyrdd trwy weithredu ei bolisi ymylon ffyrdd newydd.

Am y tro cyntaf, mae gan Gynllun Corfforaethol y Cyngor adran ar yr amgylchedd sydd wedi cynnwys gwenyn fel rhywogaeth â blaenoriaeth yn y sir. Gyda hyn mewn golwg, bydd polisi ymylon ffyrdd newydd y cyngor yn ceisio cynyddu'r ffynonellau cynefin a bwyd cyffredinol sydd ar gael i wenyn a pheillwyr eraill wrth gynnal diogelwch ei ddefnyddwyr ffyrdd.

Mae'r polisi newydd wedi'i ddatblygu ar y cyd ag Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Gogledd Cymru, Canolfan Sgiliau Coetir Bodfari a grŵp lleol (Life on the Verge) - mae'r cyngor wedi gweithio gyda nhw ers dros 10 mlynedd.

Mae'r polisi ymylon ffyrdd yn canolbwyntio ar ffyrdd y tu allan i'r terfyn 30-40mya a ffyrdd nad ydynt yn brif ffyrdd. Bydd y ffyrdd hyn yn cael eu torri unwaith y flwyddyn ar ôl 1 Awst, gyda’r hyn a elwir yn doriad bioamrywiaeth. Bydd hyn hefyd yn cynnwys cael gwared ar y toriadau (lle bo hynny'n briodol) a fydd yn lleihau'r maetholion sy'n ailymuno â'r pridd ac yn cyfyngu ar dwf mieri, danadl poethion a rhywogaethau eraill sy'n caru maetholion sy'n tyfu'n gyflymach o blaid y rhywogaethau blodau gwyllt sy'n tyfu'n arafach.

Gwneir y toriad hwn ar oddeutu 78% o gyfanswm y rhwydwaith ymylon ffyrdd yn y sir ac mae'n cynnwys dros 1,800km o gynefin blodau gwyllt posibl. Mae'r un toriad bioamrywiaeth yn caniatáu digon o amser i blanhigion flodeuo a hadu wrth sicrhau cyfnod hir o fwydo i beillwyr a phryfed eraill sydd hefyd wedyn yn gallu dodwy eu hwyau mewn cynefinoedd mwy diogel.

Bydd llain ddiogelwch 1m o led yn dal i fod mewn grym (lle bo hynny'n briodol) i sicrhau diogelwch defnyddwyr ffyrdd y Sir tra hefyd yn gwella ac yn datblygu ein hymylon ffyrdd fel coridorau sy'n llawn bywyd gwyllt.

Gofynnwn i holl drigolion y Sir gefnogi'r polisi hwn a'n helpu i gynyddu bioamrywiaeth ein sir trwy beidio â thorri ymylon ffyrdd, hyd yn oed os ydynt yn edrych ychydig yn flêr. Bydd dolydd blodau gwyllt yn edrych yn well ac yn well dros amser wrth iddynt ymsefydlu, felly gallwn ni i gyd edrych ymlaen at gael ymylon ffyrdd hyfryd sy'n gyfeillgar i fywyd gwyllt a pheillwyr ledled ein sir hardd wrth i Sir Ddinbych geisio dod y sir fwyaf ‘Cyfeillgar i Wenyn’ yng Nghymru!

Tymor o lwyddiannau i Gronant a'r môr-wenoliaid bach

“O bosib y diwrnod GORAU ERIOED!”, “Dwi ddim isio gadael!” “Diolch yn fawr i chi am ddod â ni yma!”

Dim ond rhai o’r pethau sydd wedi cael ei ddweud y tymor hwn gan y grwpiau o blant ysgol sydd wedi ymweld â Gronant a’r môr-wenoliaid bach.

Y tymor hwn dechreuodd ffocws newydd ar y nythfeydd môr-wenoliaid yng Ngronant a hynny o ganlyniad i drosglwyddiad cyllid EULife+ i Gynllun Cymunedol Treth Gwarediadau Tirlenwi Llywodraeth Cymru a weinyddir gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru.

Mae hyn yn golygu mai y rôl eleni oedd cyflwyno’r safle hwn a’i holl ryfeddodau i gymunedau lleol Y Rhyl a Phrestatyn i’n helpu ni gyda chadwraeth y môr-wenoliaid bach a rhywogaethau eraill ar y safle.

Er mwyn i’r gymuned allu helpu i ddiogelu twyni Gronant a’r rhywogaethau sy’n byw yno, mae’n rhaid i ni yn gyntaf eu haddysgu amdano. Mae’r safle yn un bach cudd nad ydi hyd yn oed rhai pobl sydd wedi byw yno ar hyd eu hoes yn gwybod amdano. Y ffordd orau o wneud hyn yw drwy’r ysgolion gan mai nhw yw conglfeini’r gymuned leol gyda’u heffeithiau’n bellgyrhaeddol, oherwydd os gallwch chi ysbrydoli plant a disgyblion, bydd y negeseuon yn cael eu trosglwyddo i’r rhieni a thu hwnt. Cyfrannodd cyfanswm o 5 ysgol gynradd ac un ysgol uwchradd gyda thri neu bedwar dosbarth o bob un wedi ymweld â’r safle, sef cyfanswm o 450 o blant ac athrawon. I blant yr oed yma mae popeth yn gyffrous ac mae’r brwdfrydedd hwn yn allweddol i ddysgu. Felly yn hytrach na dangos a dweud wrthyn nhw am y môr-wenoliaid, roeddent yn cael eu hannog i ddysgu drwy wneud.

Roedd y dosbarth awyr agored yn canolbwyntio i raddau helaeth iawn ar y traeth. Rhoddodd y môr-wenoliaid ffocws da i’r diwrnod. Ar ôl dangos y nythfeydd iddyn nhw aethon nhw lawr i’r traeth i wneud gweithgareddau oedd yn caniatáu rhyddid creadigol iddyn nhw ar yr un pryd a gadael iddyn nhw fod yn blant ac i chwarae. Roedd hyn yn cynnwys chwilio am bethau diddorol ar y traeth a gwneud cistiau dal trysor allan o focsys wyau, adeiladu nythod môr-wenoliaid bach, gwneud murluniau o’r mor-wenoliaid ar y tywod, peintio cerrig Gronant, crefftau gwneud creaduriaid y môr a gemau ar y traeth seiliedig ar y mor-wenoliaid bach

Rydym wedi cychwyn effaith ‘tonnau’. Mae mwy a mwy o deuluoedd ac aelodau o’r cyhoedd allan yn mwynhau’r awyr agored gan annog datblygiad agwedd sy’n dangos mwy o barch tuag at yr amgylchedd o’n cwmpas a’r dymuniad i fod yn rhan o’i gadwraeth.

Ac wrth gwrs, beth am y môr-wenoliaid?

Ydyn nhw wedi cael tymor gystal â ni? Does dim dwywaith mai’r ateb yw ‘do’.   Mae hwn wedi bod yn un o’r tymhorau gorau eto; gyda lefelau da o amddiffyniad gan 3 cilomedr o ffens drydan a osodwyd gan staff y Cyngor a gwirfoddolwyr Grŵp y Fôr-wennol Fach Gogledd Cymru, a wardeinio heb ei ail gan y ddau grŵp, rydym yn awr yn gweld lefelau isel o ysglyfaethu sydd, ochr yn ochr ag amodau tywydd ffafriol, wedi ein rhoi ni ar y trywydd iawn ar gyfer niferoedd mwy nag erioed o’r blaen o adar bach sy’n llwyddo i adael y nyth.

Felly dyna haf llwyddiannus drwyddi draw!

I’r gwaith hwn barhau, y peth pwysig yw hyrwyddo cydberchnogaeth o’n mannau agored naturiol a'r amgylchedd, y rhain yw ein llefydd ni i’w mwynhau a’u diogelu. Nid gwaith awdurdodau lleol, NGOs neu berchnogion tir yn unig yw hyn, mae’n waith i bob un ohonom sy’n defnyddio ac yn mwynhau’r mannau hyn. Mae’r gymuned a’r môr-wenoliaid yn byw mewn symbiosis yng Ngronant, mae manteision i'r naill a’r llall o bresenoldeb ei gilydd, gan wneud y cyllid gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru mor bwysig i’r ddau. Mae’r llefydd naturiol hyn yn perthyn i bob un ohonom, er budd natur a'r gymuned, a dyna’r hyn yr ydym yn gobeithio ei ddangos.