Adfer y Glyn ym Mhlas Newydd

Mae Prosiect Ein Tirlun Darluniadwy newydd ddod i ddiwedd ei ail flwyddyn, a dyna flwyddyn ryfedd a gawsom! Yn anffodus bu’n rhaid gohirio llawer o’r digwyddiadau a gynlluniwyd, ond mae’r prosiect wedi parhau i wneud gwaith i warchod a gwella mynediad at dirlun Dyffryn Dyfrdwy a Safle Treftadaeth y Byd Dyfrbont a Chamlas Pontcysyllte.

Rhan o’r gwaith hwn oedd gosod rheiliau newydd yn Rhaeadr Y Bedol, sydd wedi agor golygfan newydd ar gyfer ymwelwyr. Mae gwaith wedi dechrau hefyd i greu maes parcio ger hen safle tirlenwi Wenffrwd, a’r bwriad yw trawsnewid y safle i greu ‘parc poced’ dros y blynyddoedd nesaf.

Fodd bynnag, mae’r newidiadau mwyaf wedi digwydd yn y Glyn ym Mhlas Newydd, lle mae’r prosiect yn mynd ati i adfer y dyffryn darluniadwy hwnnw a fwynhawyd gan Ferched Llangollen. Ar ddechrau’r flwyddyn helpodd gwirfoddolwyr i greu dros 50 metr o waliau cerrig, ac ym mis Awst gosodwyd cerrig camu yn yr afon i greu nodwedd ddeniadol i'w mwynhau ac i atal erydiad glan yr afon.

Yn fwy diweddar mae’r rheiliau ar rai o’r llwybrau troed a’r ffensys ar y grisiau i fyny i’r tŷ haf wedi cael eu hadfer er mwyn iddynt edrych yn fwy fel y nodweddion pren gwledig a fyddai wedi bod yno pan oedd y Merched yn byw ym Mhlas Newydd.  

Mae’r nodweddion deniadol newydd hyn, ynghyd â’r llwybrau hygyrch a grëwyd gan y prosiect Ein Tirlun Darluniadwy yn y flwyddyn gyntaf, yn gwneud y Glyn yn lle perffaith i fynd am dro hamddenol y Gaeaf hwn. Mae’r caffi ym Mhlas Newydd ar agor o ddydd Mercher tan ddydd Sul bob wythnos, 10am-4pm, felly gallwch alw draw am ddiod poeth neu rywbeth i’w fwyta ar ôl bod am dro.

Prosiect Pori Datrysiadau Tirlun

Mae’r prosiect Pori Datrysiadau Tirlun wedi dechrau yng Ngogledd Ddwyrain Cymru.

Ariennir y prosiect gan Gynllun Rheoli Cynaliadwy Llywodraeth Cymru ac yn cael ei gynnal gan Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol Bryniau Clwyd a Dyffryn Dyfrdwy.

Mae’r prosiect yn bartneriaeth draws gwlad gyda 10 o sefydliadau partner, rhai yn berchnogion tir, elusennau cadwraeth ac awdurdodau lleol. Nod y prosiect yw dod a 40 o safleoedd allweddol ar draws yr ardal prosiect i arferion rheoli cynaliadwy. Mae mwyafrif y safleoedd allweddol wedi cael eu dynodi ar gyfer pwysigrwydd ecolegol gyda nifer ohonynt yn SoDdGA, ACA, Ramsar, Parciau Gwledig, gwarchodfeydd natur lleol neu’n disgyn o fewn AHNE Bryniau Clwyd a Dyffryn Dyfrdwy ac mae un yn cyrraedd ffin Parc Cenedlaethol Eryri. Mae cynefinoedd y safleoedd yn cynnwys twyni arfordirol, rhostir, glaswelltir calchaidd ac yn cefnogi rhywogaethau megis grugiar ddu, llyffant cefnfelyn a madfallod dŵr cribog.

Nod y prosiect yw defnyddio atebion yn seiliedig ar natur i fynd i’r afael â nifer o broblemau y mae Rheolwyr Tir yn ei wynebu heddiw ac i gyflwyno dull mwy cynaliadwy i’r ffordd y mae safleoedd allweddol yn cael eu rheoli. Y canolbwynt yw pori anifeiliaid gan mai dyma’r ffordd fwyaf effeithiol a naturiol o gynnal cynefinoedd penodol. Mae pori er lles cadwraeth yn golygu defnyddio da byw i reoli safleoedd ar gyfer bywyd gwyllt ac i hyrwyddo bioamrywiaeth. Gellir cynnal hyn ar nifer o fathau o dir gan gynnwys coetir, prysgwydd, gwlyptiroedd a glaswelltir. Mae anifeiliaid pori wedi siapio ein tirlun am ganrifoedd a gall fod y ffordd fwyaf effeithiol a chynaliadwy o gynnal cynefinoedd. Mae da byw a ddefnyddir ar gyfer pori er lles cadwraeth fel arfer yn fridiau brodorol a byddwn yn ceisio defnyddio defaid, gwartheg a merlod ar gyfer ein safleoedd. Rydym hefyd wedi defnyddio moch Du ac Oxford Sandy ar un o’n safleoedd yn llwyddiannus. Caiff yr anifeiliaid hyn eu bridio am eu gwytnwch ac maent yn barod i bori ar y rhywogaethau o blanhigion mwyaf dominyddol, a bydd hyn yn caniatáu i amrywiaeth o rywogaethau eraill gael eu sefydlu.

Yn ogystal â phori ar rywogaethau o lystyfiant dominyddol sy’n tyfu’n gyflym, mae anifeiliaid pori hefyd yn helpu i agor y llystyfiant trwy symud o amgylch y safleoedd gan greu llwybrau a thraciau cerdded ar draws y tir. Mae hyn yn darparu cynefinoedd ar gyfer ymlusgiaid ac infertebrat ac yn creu mannau i eginblanhigion newydd flodeuo. Mae’r bridiau traddodiadol yn fwy gwydn na’r bridiau eraill sy’n cael eu ffermio’n fwy dwys, ac mae hyn yn golygu y gallent ymdopi â’r amodau caled, yn ogystal â phorfa o ansawdd is o’i gymharu â’r glaswelltir mae da byw masnachol yn ei gael. Mae tail yr anifeiliaid o fantais gyda mwy na 250 o rywogaethau o bryfaid wedi’i cofnodi mewn baw gwartheg, sydd yn ei dro yn darparu ffynhonnell hanfodol o fwyd ar gyfer ein hadar.

Ar hyn o bryd mae gennym wartheg Cenglog Galloway, merlod y Carneddau ac rydym ar fin cyflwyno defaid Soay mewn rhai o’r safleoedd. Mae’r gwartheg Cenglog Galloway yn frîd bychain a thawel sy’n berffaith ar gyfer pori mewn rhai o’n safleoedd, ac oherwydd eu hymddangosiad trawiadol a harddwch merlod y Carneddau, maent wedi dod yn atyniad poblogaidd ar gyfer cerddwyr lleol. Mae merlod y Carneddau wedi arfer byw yn y mynyddoedd dros 3,000 o droedfeddi gyda chlogwyni, llethrau creigiog a llynnoedd, ac felly’n frîd gwydn iawn sydd wedi arfer bwyta brwyn, eithin a glaswellt y mynydd. Maent wedi bod yn ddigon tawel fel nad ydynt yn dychryn defnyddwyr lleol a’u hatal rhag defnyddio’r safleoedd, ond maent yn symud i ffwrdd o gerddwyr pan fyddent yn dod rhy agos, felly nid ydynt yn rhy gyfeillgar nac yn dilyn cerddwyr.

Bydd y prosiect yn buddsoddi mewn isadeiledd fel ffensio a mynediad i’r safleoedd a darparu dŵr, yn ogystal â chael gwared ar rwystrau fel rheoli prysgwydd a rhedyn a fydd yn helpu i wneud yr ardaloedd hyn yn fwy deniadol i borwyr ac i ddod â stoc addas ar y safleoedd. Bydd perchnogion tir a staff y prosiect yn gweithio gyda phorwyr i ddatblygu cynlluniau pori i sicrhau fod yr holl weithgareddau pori o fudd i’r safle a’r cynefin amgylchynol ac i sicrhau fod y tir ddim yn cael ei bori’n ormodol neu fel arall.

Rhan allweddol arall o’r prosiect yw ymgysylltu gyda’r cymunedau sy’n amgylchynu’r safleoedd hyn a darparu cyfle i wirfoddoli mewn cadwraeth a lles anifeiliaid. Bydd cyfleoedd i ysgolion a grwpiau cymunedol gymryd rhan i edrych ar ôl y stoc. Darperir hyfforddiant mewn sgiliau traddodiadol megis codi waliau cerrig a phlygu gwrych i geisio helpu i leihau’r bwlch mewn sgiliau yn y sector ffermio a chadwraeth a llwybrau i gefnogi cenedlaethau’r dyfodol i gyflogaeth.

Rydym yn gweithio gyda chynhyrchwyr lleol i greu cynnyrch wedi’i brandio sy’n gyfeillgar i fywyd gwyllt er mwyn cynyddu cynaliadwyedd economaidd y cynllun pori er lles cadwraeth ar ddiwedd y prosiect. Bydd hyn yn cynnwys cynnyrch cig, mêl a chynnyrch gwlân gan gynhyrchwyr lleol.

Fy wythnos gyntaf fel Ceidwad Cynorthwyol Wrth Gefn

Ar ddiwedd mis Gorffennaf, dechreuais weithio yn AHNE Bryniau Clwyd a Dyffryn Dyfrdwy gyda thîm cefn gwlad Sir Ddinbych. Mae’n cael ei adnabod fel porth i Gymru, does dim ardal mor brydferth ac amrywiol i dreulio fy niwrnodau gwaith ac i feddu ar sgiliau newydd.

Yn ystod yr wythnosau olaf yn cael gwared ar Jac Y Neidiwr, dangoswyd i mi maint y broblem ar rai o’n safleoedd a sut i gael gwared ohonynt yn gywir - roedd y gwaith ei hun yn foddhaol ond weithiau roedd cyrraedd y ‘coedwigoedd’ hyn o Jac y Neidiwr yn fwy o waith nag oedd rhywun yn feddwl i ddechrau. Roedd rhaid gwisgo esgidiau glaw ac roedd sicrwydd y byddem yn mynd yn wlyb, ond yng ngwres yr haf a dilyn cyfnod clo ledled y wlad, doedd unlle gwell i dreulio’r diwrnodau. Roedd y gweithgaredd penodol hwn yn gyfle gwych i ddod i adnabod fy nghydweithwyr newydd ac roedd hi bob amser yn dawel gan nad oedd angen unrhyw beiriannau. Yr ardaloedd a dargedwyd oedd ar hyd Afon Dyfrdwy, golygfa hyfryd ar ôl diwrnod hir, ar un ddiwrnod poeth gwelsom blanhigyn Jac Y Neidiwr unigol ar ynys, ac mi wnaeth fy nghydweithiwr dynnu ei esgidiau a'i ‘sanau, ac i ffwrdd ag o drwy'r dŵr bas i dynnu'r planhigyn olaf.

Wrth reoli lledaeniad o rywogaeth planhigion ymledol iawn, roedd rhaid i ni ofalu a rheoli ein safleoedd prysurach, megis Rhaeadr Y Bedol tu allan i Langollen sydd yn safle treftadaeth y byd UNESCO. Mae'r Gored yn cyfarwyddo 12 miliwn tunnell o ddŵr o Afon Dyfrdwy i greu dechrau’r gamlas sydd yn mynd yr holl ffordd i’r Waun dros ddwy ddyfrbont, adeiladwyd y rhain i gyd gan Thomas Telford. Er ei fod yn fach i gyd, mae’r safle ei hun yn hafan ar gyfer gweithgareddau chwaraeon dŵr, cerddwyr yn mynd â'u cŵn am dro, a phobl yn cerdded ar hyd y gamlas. Roedd rheoli’r safle yn ystod y penwythnosau a diwrnodau poeth yn gyfle i gyfarfod â phobl leol a chynorthwyo ymwelwyr. Yn nodweddiadol ni ellir rhagweld y tywydd yng Ngogledd Ddwyrain Cymru a chan mai’r swydd hon oedd fy mhrofiad cyntaf o weithio y tu allan bob dydd ym mhob tywydd, roedd paratoi at bopeth yn rhan arferol i mi - dillad glaw, dillad ychwanegol, digon o ddŵr ac eli haul wrth law hefyd.

Yr hyn yr wyf wedi mwynhau fwyaf hyd yma yw teimlo cyflawniad a fy mod yn gwneud gwahaniaeth mewn ardal yr wyf wedi cael fy magu. Mae un diwrnod sy’n adlewyrchu hyn dwy flynedd yn ôl, pan welais y tân yn lledaenu ar fynydd Llantysilio a fu’n llosgi am dros fis a dinistrio tua 250 hectarau o grug, llus ac eithin. Yn ystod fy wythnos gyntaf roeddwn yn cael cynorthwyo i adfer y mynydd, gan ledaenu pentyrrau o grug i daenu’r hadau - roedd y pentyrrau hyn mor fawr fe gymerodd dros 2 awr i ddau ohonom i wasgaru lledaeniad tenau dros yr ardal yr effeithiwyd yn llawn. Bob dydd rwy’n falch o allu treulio fy amser yn helpu tuag at reoli ardal mor wych.