Gwartheg ar Moel Famau
Wedi’i reoli mewn partneriaeth a Chyfoeth Naturiol Cymru ac yr Ardal o Harddwch Eithriadol Naturiol, mae ‘House for a Grouse’ a enwir gan blant ysgol lleol yn safle 35 erw wedi’i leoli ar Moel Famau. Yn flaenorol, roedd yn safle coediog a chafodd ei glurio yn 2002/2003. Caiff Grugiar Du ei harolygu ar y safle hwn yn ystod arolygon blynyddol cenedlaethol ac mae'r ardal yn rhan bwysig o'r gwaith monitro cenedlaethol ar y Grugiar Du. Mae hefyd yn cefnogi ystod nodweddiadol o adar yr ucheldir, ymlusgiaid a gloÿnnod byw. Mae Llwybr Cenedlaethol Clawdd Offa yn rhedeg yn agos ar hyd un ochr.
Ers i'r safle gael ei glirio, mae staff a gwirfoddolwyr wedi bod yn clirio’r safle yn rheolaidd er mwyn cael gwared ar yr aildyfiant conwydd a grug aeddfed, mae hon yn broses araf iawn. Yn 2018 daeth ‘House for a Grouse’ yn rhan o brosiect Datrysiadau Tirlun ar gyfer Gogledd Ddwyrain Cymru sy'n dod â tua 40 o safleoedd i gyfundrefnau rheoli cynaliadwy, drwy rannu adnoddau a chynnwys cymunedau ym manteision bioamrywiaeth a diwylliannol y safleoedd. Felly fe ddarparodd y prosiect yr holl isadeiledd angenrheidiol fel giatiau, ffens, gwelliannau ir trac mynediad ac bydd hefyd yn darparu corlan stoc.
Mae 5 o wartheg Belted Galloway bellach wedi'u cyflwyno i'r safle am y tro cyntaf. Mae gwartheg Belted Galloway yn frid traddodiadol or Alban, sy'n tarddu o'r Galloway yn ochr de orllewinol o’r Alban. Maent yn frîd treftadaeth ac wedi'u haddasu'n dda i fyw ar borfeydd ucheldir o ansawdd gwael a rhostir gwyntog. Bydd y gwartheg yn helpu i reoli'r safle drwy fwyta prysgwydd a chadw'r grug i lawr.
